برتری امام امیر المومنین علی ـ علیه السلام ـ به چند طریق قابل اثبات است که به اختصار برخی را ذکر می کنیم:
1. برتری امیرمومنان را می توان از سابقه اسلام آن حضرت و سابقه جهادی آن حضرت در کنار رسول خدا و وفایش نسبت به پیامبر فهمید که این کار با مراجعه به تاریخ و منابع تاریخی امکان پذیر است که به برخی از آن ها ذیلاً می پردازیم.
2. جایگاه امیر مومنان در نزد پیامبر را می توان از زبان پیامبر و با توجه به روایاتی که در منابع اهل سنت و شیعه گرد آمده است شناخت. مثلا علمای اهل سنت و شیعه به اتفاق گفته اند که علی افضل صحابه و اعلم صحابه و اقضی الصحابه بوده است.
3. سومین راه شناخت برتری امیر مومنان نسبت به دیگران مراجعه به آیات قرآن است که چه مقدار از آیات قرآن در شأن آن حضرت نازل شده است[1] چنان که بلاذری در انساب الاشراف به این حقیقت اعتراف کرده و برخی از خلفا به آن اعتراف کرده اند.[2]
و ابن عبد البر در کتاب الاستیعاب گفته است، که پیامبر فرمود: علی اقضی امتی[3] علی عادل ترین و عالم ترین به علم قضاوت در میان امت من است.
و این روایت را نقل کرده: انا مدینه العلم و علی باب ها فمن اراد العلم فلیاتها من بابها»[4]
من شهر علم هستم و علی باب آن هر کس اراده کند علم بیاموزد باید از طریق علی بیاموزد و از طریق او بیابد. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود: راه رسیدن به خود و علوم الهی را و علوم وحی را به علی مشروط کرده است. این خود بهترین دلیل بر فضل و برتری علی است اگر تنها درباره برتری علی این روایت را که اهل سنت نقل کرده اند داشته باشیم کفایت می کند. روایت دیگر که اهل سنت نقل کرده اند و دلیل بر برتری امیر مومنان نسبت به دیگران و نشان دهنده جایگاه علی در اسلام و در پیش پیامبر بوده این روایت است «انت منی بمنزله هارون من موسی» بر اساس آیات قرآن ، موسی از پیامبران بزرگ و یکی از پیامبران اولوالعزم است و هارون برادرش وصی و جانشین موسی بود در میان قومش، پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ برای نشان دادن جایگاه علی به این اصل استناد کرد و او را هم چون هارون به موسی یاد کرده که در قرآن نیز ذکر گردیده و اهل سنت نیز علی رغم سانسور های فراوان ناچار از ذکر آن شده اند.[5] ابن عبد الله می گوید این یکی از روایاتی است که در صحت آن هیچ شکی وجود ندارد که از چندین طریق به دست ما رسیده و متواتر است.[6]
بر اساس اعتراف علمای اهل سنت، علی دارای فضائلی است که دیگران از آن محرومند علی قبل از همه مسلمان شده و در ده سالگی به پیامبر ایمان آورده و در کنار پیامبر تربیت شده «فربی فی حجر النبی ـ و شهد معه المشاهد...».[7]
امام احمد حنبل، رهبر و پیشوای حنبلی ها گفته است: «لم ینقل لاحد من الصحابه به ما نقل لعلی» آن چه از فضایل درباره علی نقل شده درباره هیچ یک از صحابه نقل نشده است با این که بنی امیه با آن حضرت دشمنی شدید داشتند.[8]
ابن حجر از ترمذی نقل کرده که معاویه به سعد وقاص گفت چرا تو از بدگویی به علی (ابو تراب) خودداری می کنی، گفت به چند علت، اگر فضائلی را که علی داشت من یکی از آن ها را داشتم از بهترین مواهب برخوردار بودم پیامبر به علی گفت به جای من در مدینه باش علی کراهت داشت به جنگ تبوک نرود پیامبر فرمود آیا دوست نداری که به جای من باشی مثل هارون که به جای موسی جانشین بود. در روز خیبر نیز پیامبر گفت فردا پرچم را به دست کسی خواهم داد که خداوند و پیامبرش او را دوست دارند و خداوند و پیامبر را او دوست می دارد همه منتظر بودند که بدانند او کیست! ناگاه پیامبر علی را ندا کرد و پرچم را به او داد و او خیبر را فتح کرد.[9] و این آیه در شان علی و فرزندان و همسرش نازل شد.[10] این مطالب را در اکثر مطالب اهل سنت می توان یافت که درباره فضایل امیر مومنان نوشته اند با این که با سانسور و حذف و انتخاب نوشته اند، اما از برخی مسائل نتوانسته اند چشم پوشی کنند.[11] درباره رفتن به تبوک پیامبر به استخلاف علی تصریح و چنین فرمود: چنان که هارون پس از موسی خلیفه شد تو پس از من خلیفه هستی و جانشین من در نبود من هستی.[12] با این که اهل سنت تمام این فضایل علی را می دانستند ولی با همه ی این مسائل از اطاعت پیامبر و اعتقاد به جانشینی علی و غاصب بودن دیگران طفره رفته اند.
ابن اثیر در اثرش که در میان اهل سنت اعتبار دارد بابی دارد با عنوان «یاد قسمتی از فضایل امیر مومنان علی ـ علیه السلام ـ» که در آن به حدیث منزلت و واقعه غدیر اشاره کرده که پیامبر در آخرین حج خود علی را به عنوان مولی و ولی تمام مومنان معرفی کرد.[13]
وی در همین کتاب نوشته، تمام درهای مردم که به مسجد باز می شد بر اساس وحی بسته شد غیر از در علی بن ابی طالب و پیامبر.[14]
و بر اساس همین منابع اهل سنت، پیامبر بارها درباره علی فرمود: «اعلم الناس بعدی علی بن ابی طالب» داناترین مردم پس از من علی است. و به دخترش درباره علی فرمود: «آیا راضی نیستی که ترا به همسری کسی در می آورم که در امت من در قبول اسلام پیشگام ترین و از نظر علم دانا ترین و عالم ترین و از نظر بردباری حلیم ترین است...»[15] در روایتی که اهل سنت از عایشه نقل کرده که پیامبر درباره علی فرموده: «یاد علی عبادت است و علی باب (در) علم من است و بیان کننده قرآن در میان امت من، دوستی علی ایمان است و دشمنی با او نفاق»[16] بر اساس همین روایت، معیار ایمان، علی است. آیا برای برتری علی از دیگر صحابه یعنی کافی نیست که دوستی او نشانه ایمان باشد. و دشمنی او نشانه نفاق.
در طبقات ابن سعد نیز که کتابی است کهن، صفحاتی درباره فضایل و برتری علی وجود دارد.[17] می توانید با مراجعه به این آثار که همه آن ها را اهل سنت نوشته اند به برتری علی ـ علیه السلام ـ برسید.
4. راه دیگر درباره معرفت به برتری امیر مومنان نسبت به دیگر صحابه استناد به کلام صحابه و خلفا و دیگران است. برای نمونه به اقوال سعد وقاص اشاره شد که با معاویه بر سر برتری علی نزاع کرد.[18] یا نمونه دیگر اعترافات عمر خلیفه دوم درباره برتری امیر مومنان که با جملاتی نظیر «علی اقضانا» علی قاضی ترین ما و یا لولا علی لهلک عمر، اگر علی نبود عمر هلاک می شد. که عمر در مسائل مختلف در زمان خلافت، قضاوت نادرست می کرد تا حکم نادرست می داد، و یا اصلا پاسخ نداشت از علی ـ علیه السلام ـ کمک می خواست.[19]
5. راه دیگر اثبات برتری امیر مومنان به دیگران مطالعه آثار و گفتار و سیره آن حضرت است برای نمونه نهج البلاغه کتابی است که حتی غیر مسلمانان و مسیحیان با مطالعه آن درباره عظمت علمی و برتری انسانی امیر مومنان سر تسلیم و تعظیم فرود آورده اند و خاضعانه در برابر تاریخ و دیدگان انسان ها ندا در داده اند که ای هستی آیا می شود تمام نیروهایت را بکار بگیری و انسانی هم چون علی بیاوری که بشریت از عدالت او سیراب شوند.
6. درباره برتری آن حضرت می توانید مراجعه کنید به تفاسیر آیاتی که در شأن آن حضرت نازل شده و علامه حلی آن ها را در کتاب کشف الیقین فی فضائل امیر المومنین جمع آوری نموده و از اهل سنت نقل کرده است.
راه های دیگر نیز وجود دارد که با مطالعه در آثار می توان به آنها رسید که در این جا بیشتر از این میسر نمی باشد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ الامام علی فی آراء الخلفا، شیخ مهدی فقیه ایمانی.
2ـ الغدیر، علامه امینی.
3ـ عبقات الانوار، میرحامد هندی.
4ـ نهج الحق و کشف الصدق امیر مومنان.
5ـ کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین.
-------------------------------------------------------------------
[1]. بلاذری، انساب الاشراف، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1417ق، ج2، ص394.
[2]. ابن اثیر، الکامل، بیروت، دارصادر، 1385، ج6، ص408، مامون رسماً اعلام کرد که علی افضل مردم پس از رسول خدا ست و آن چه به دیگران گفته شده گزاف است. مامون در این باره با بزرگان اهل سنت به مباحثه نشست و از نظر علمی بر آنان ثابت کرد که علی با فضیلت ترین صحابه است.
[3]. ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج1، ص17 و ج3، ص1103.
[4]. همان، ج3، ص1102.
[5]. همان، ج3، ص1097.
[6]. همان، ج3، ص1097؛ ابن اثیر، اسد الغابه، بیروت، دارالفکر، 1409ق، ص601.
[7]. ابن اثیر، همان، ج3، همان صفحه، ابن حجر، الاصابه، ج4، ص463 ـ 464.
[8]. ابن حجر، الاصابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1415ق، ج4، ص464.
[9]. همان، ج4، ص428.
[10]. فقل تعالوا ابنائنا، و ابنائکم و نسائنا و نسائکم، آل عمران 61 ،(آیه مباهله) که به سبب آن زنان پیامبر از عترت او جدا شدند و روشن شد که علی و فاطمه وحسن و حسین عترت او هستند.
[11]. بلاذری، انساب الاشراف، تحقیق سهیل ذکار و ریاض زرگلی، بیروت، چاپ اول، 1417ق، ج2، ص92 ـ 94 ـ 95ـ 96ـ 106.
[12]. مقریزی امتاع الاسماء، بیروت، 1420ق، ج2، ص50، عنوان «تخلیف علی...».
[13]. ابن اثیر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، 1407ق، ج7، ص334 ـ 338 ـ341.
[14]. همان، ص340؛ ذهبی، تاریخ اسلام، بیروت، دارالکتاب، چاپ دوم، 1413ق، ج3، ص627.
[15]. صالحی، شامی، سبل الهدی و الرشاد، بیروت، دارالعلم، 1414ق، ج11، ص291.
[16]. همان، ج11، ص292.
[17]. ابن سعد، طبقات، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1410ق، ج3، ص17.
[18]. مسعودی، مروج الذهب، قم، دارالهجرت، چاپ دوم، 1409ق، ج3، ص14.
[19]. ابن عبدالبر، همان، ج1، ص17، ج 3، ص1102، ج3، ص1103؛ قندوزی، ینابیع الموده، قم، داراسوه، چاپ اول، 1416ق، ج1، ص216.
درباره وبلاگ
